[Poniższy tekst został napisany w grudniu 2009 r., obecnie przejrzany i uzupełniony. Opisuję tu pierwsze wydanie (Red Horse, 2007); za to w późniejszych wydaniach (W.A.B. 2010 i 2012) na skrzydełku znaleźć można fragment niniejszej recenzji :) ]
Chyba jednak to drugie, bo potencjał "Komisarza Maciejewskiego" nie opiera się tylko na nostalgicznej próbie ożywienia przedwojennego klimatu konkretnego miasta. Oczywiście taka próba ma tu miejsce, i jest jednym z największych atutów powieści. Ale atutem jest tu także dyscyplina autora, który pilnuje, by powieść z akcją w Lublinie nie przerodziła się w powieść tylko o mieście. Lublin pokazany w "Morderstwie" ma swój indywidualny charakter, nieco ospały, niekoniecznie wystawny, ciut prowincjonalny – bo przecież żadna z niego metropolia. Wroński ma iście filmowe oko do detali przewijających się jakby na obrzeżach kadru, gdzieś w tle, w głębi, w perspektywie ulicy. Bawi się miejskim folklorem, w rodzaju cudnej "lornety i meduzy". Dzięki takim rodzajowym obserwacjom "chwyta" nastrój miejsc, a także starannie unika pułapki pozbawionej życia powieści topograficznej. Portret Lublina jest tu ważny i drobiazgowo dopracowany (czuje się bardzo szczegółowy research), ale cały czas pozostaje na swoim miejscu, czyli w tle fabuły. Scenografia nie przytłacza akcji. W centrum uwagi pozostaje cały czas historia kryminalna i jej bohaterowie, dzięki czemu "Morderstwo" nie jest powieścią interesującą tylko dla lublinian.
Postać tytułowego komisarza Zygmunta "Zygi" Maciejewskiego to drugi z elementów "ustawiających" całą opowieść. Komisarz jest kreacją oczywiście w niemałym stopniu konwencjonalna, czerpiąca wprost z tradycji chandlerowskich i z kina policyjnego. Ale jednocześnie swojsko prawdziwa, wrośnięta, zdawałoby się, w scenerię i klimat swojego miasta. To rasowy glina, "obowiązkowo" niepokorny, nieokrzesany, ostro pijący, a przy tym obdarzony ironicznym poczuciem humoru, a przede wszystkim znakomitym instynktem śledczego. Prywatnie – bokser amator, zamieszkujący kompletnie niefilmową ruderę, do której rzadko dociera na nocleg. Nie bardzo ma zresztą po co wracać, jako że żona go opuściła, a następnie zmarła. Słowem - Wrońskiemu udało się w ramach konwencji stworzyć bohatera, któremu się wierzy, i którego się po prostu lubi (co nie tak łatwo powiedzieć o Eberhardzie Mocku). Towarzyszy mu barwna, oparta na kontrastach ekipa policjantów – w końcu jest szefem lubelskiego wydziału śledczego.
Tenże bohater z racji wykonywanego zawodu zostanie postawiony wobec zagadki krwawego i gwałtownego zgonu redaktora naczelnego jednej z lokalnych gazet, w dodatku w przeddzień obchodów Święta Niepodległości. Cała intryga rozgrywa się w trójkącie "władza – media – biznes", co umożliwiło autorowi sugestywne pokazanie relacji prasy ze stróżami prawa, a także klimat polityczny II Rzeczypospolitej. Na szczęście obyło się bez taniej publicystyki, choć trudno oprzeć się wrażeniu, że taki a nie inny wybór tematu intrygi rymuje się z atmosferą panującą w 2007 roku (a rok był to wyborczy, obfitujący w bezpardonowe starcia parlamentarne i zgoła nieparlamentarne). Wielotorowe śledztwo, zbudowane na naprawdę zaskakujących zwrotach akcji, pozwoli nam zerknąć w niebezpieczne zaułki Starówki, odwiedzić fantastyczną mordownię "Wykwintna", zajrzeć do redakcji prasowych i opuszczonych fabryk, zejść do dzielnicy żydowskiej tropem ukrywającego się komunizującego poety, którego pierwowzorem był Józef Łobodowski. Nie zabraknie oczywiście samochodowego pościgu (jedna z najlepszych scen w powieści), nie zabraknie też wątku męskiej przyjaźni w klasycznym chandlerowskim duchu. Dramatyzm akcji Wroński rozładowuje dobrze wyważoną ironią w narracji, ale z jeszcze większą przyjemnością czyta się inteligentne, cięte dialogi. Można wśród nich wyłowić kilka błyskotliwych "one-linerów", jakich nie powstydziłby się dobry hollywoodzki scenariusz. Z kolei klimatu retro dopełnia zabawa czcionkami i szpaltami przy pysznych cytatach z prasy lubelskiej, ładnie rozwiązane pierwsze strony rozdziałów (z wtopionymi pod tekst fotografiami), jak również reprodukcja na wyklejkach „Planu Wielkiego Miasta Lublina” z roku 1931, z naniesionymi nań kluczowymi dla fabuły miejscami. I chociaż "Morderstwo " nie jest dziełem doskonałym (wątek kryminalny pod koniec zaczyna sprawiać wrażenie lekko przekombinowanego, a z kolei pewne aspekty chciałoby się widzieć nieco pogłębionymi), to jest świetnie napisanym kawałkiem literatury popularnej. Wroński ani nie udaje Dostojewskiego, ani nie ucieka się do niepoważnych parodystycznych chwytów – choć humoru mu nie brakuje. Daje nam potoczyście i stylowo opowiedzianą historię policyjną, z pełnokrwistymi bohaterami, przy tym niewymuszenie, jakby "przy okazji", tworząc sugestywny nastrój i mieniący się barwami portret nieistniejącego już dziś miasta. Aż się prosi o sfilmowanie (koniecznie z Więckiewiczem w roli głównej)!
5 / 6
Marcin Wroński, Komisarz Maciejewski: Morderstwo pod cenzurą. Lublin : Red Horse, 2007.